Bron: Volkskrant 13 november 2010

'Niet iedereen is te goeder trouw'

Jonathan Witteman

SAMENVATTING
Vreemdelingen die in een detentiecentrum worden opgesloten zijn slechter af dan criminelen in de gevangenis, schrijft Amnesty in een vorige week verschenen rapport. Niet iedereen is het daarmee eens. 'De kritiek schetst een eenzijdig beeld.'

VOLLEDIGE TEKST:
amsterdam Hilbrand Nawijn, voormalig directeur van de Immigratie- en Naturalisatiedienst IND en in kabinet-Balkenende I minister (voor de LPF) van Vreemdelingenzaken en Integratie: 'Het instrument vreemdelingenbewaring is goed. Ieder land gebruikt het. Het probleem ligt bij de rechterlijke macht en de lengte van detentie, die de laatste tijd weer lijkt op te lopen. Een slechte zaak. Vreemdelingen moeten zo kort mogelijk vastzitten.'
Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan, voegt Nawijn toe. 'Vergeet niet dat het vaak heel moeilijk is om een vreemdeling naar zijn land van herkomst terug te krijgen. Vier van de vijf asielzoekers hebben geen papieren. Vraag je documenten aan Nigeria, Ghana of Turkije, dan heb je ze zo. Vraag je het aan Marokko of China, dan is het een moeilijk verhaal.'
Daarin schuilt volgens Nawijn deels de verklaring waarom vreemdelingen in Nederland langer in detentie zitten dan in omringende landen. 'Ik denk dat Nederland meer werk maakt van het regelen van documenten. In andere landen zijn ze sneller geneigd te zeggen: het lukt niet, zet ze maar op straat. Dan belanden ze in de illegaliteit.'
Eenzijdig beeld
Ook socioloog Arjen Leerkes plaatst kanttekeningen bij de kritiek op de Nederlandse detentiecentra. 'Die kritiek schetst een eenzijdig beeld als de suggestie wordt gewekt dat alle mensen die worden opgesloten geen delict hebben begaan. Dat is niet waar. Een deel van hen heeft wel degelijk een delict gepleegd, bijvoorbeeld tasjesroof of winkeldiefstal, tot in sommige gevallen doodslag of verkrachting aan toe. Maar meestal gaat het puur om illegaal verblijf of delicten waarvoor je als Nederlander niet zo snel in de gevangenis wordt gezet: illegalen die bijvoorbeeld door rood reden en vervolgens geen papieren bleken te hebben.'
Het VVD-Kamerlid Cora van Nieuwenhuizen is niet overtuigd door de alternatieven die Amnesty aandraagt zoals een meldplicht of een borgsom. Vreemdelingen zullen zich daaraan proberen te onttrekken, vreest zij. 'Het klinkt sympathiek, maar niet alle mensen zijn te goeder trouw. Er zitten veel mensen in detentie die hun papieren bewust zijn kwijtgeraakt of een verkeerd land van herkomst opgeven en dus obstructie plegen.'
Nawijn: 'De alternatieven zijn goedbedoeld, maar naïef.' Wel moet de besluitvorming sneller, vindt hij. 'Een uitzettingsrechter zou binnen 24 uur moeten beslissen of iemand kan worden uitgezet of niet. En als er dan geen zicht op uitzetting blijkt te zijn, moeten mensen worden vrijgelaten.'
Met het belangrijkste kritiekpunt van Amnesty, dat vreemdelingen in detentie slechter af zijn dan criminelen in de gevangenis, is Nawijn het eens. 'Ik vind dat mensen die geen strafbaar feit hebben begaan, recht hebben op een soepel regime. En daarbij denk ik niet aan opsluiting in een cel. Ik ben er altijd een groot voorstander van geweest om vreemdelingen die wachten op hun uitzetting in een asielzoekerscentrum te zetten met een hek eromheen. Dan kunnen ze een keer weglopen, maar dan duiken ze wel weer op.'
Een verklaring voor het strenge regime in de detentiecentra heeft hij wel. 'Vanuit het gevangeniswezen hoor je vaak dat vreemdelingen die op uitzetting wachten onrustiger zijn dan gewone gevangenen. Ze willen natuurlijk helemaal niet uitgezet worden. Ze gaan samenklitten, wat voor een onrustige sfeer zorgt in het detentiecentrum. Daardoor krijg je een wat strenger regime.'
Frans Poot, die als fysiotherapeut een keer per week werkt in kamp Zeist, vindt helemaal niet dat vreemdelingen in detentiecentra slechter af zijn dan criminelen in de reguliere gevangenis, waar hij ook weleens komt. 'Integendeel zelfs. Vreemdelingen in Zeist mogen twee keer per dag luchten, ze kunnen de hele dag vrij rondlopen door de gangen. Er zijn mogelijkheden voor fitness. Dat laatste zou van mij nog wel wat uitgebreid kunnen worden. Er zit veel agressie in die jongemannen, die kunnen ze goed kwijt in sport.' Hij is tegenstander van het opsluiten van vreemdelingen. 'Dat neemt niet weg dat de zorg er heel goed is.'
De Nederlandse overheid staat voor een onmogelijk dilemma, zegt Leerkes. 'Het vreemdelingenbeleid is deels een symbolisch beleid: burgers willen het gevoel krijgen dat de overheid streng optreedt tegen illegalen. Tachtig procent van de Nederlanders wil dat de overheid ferm optreedt tegen illegalen, zo blijkt uit onderzoek. Het draagvlak is er dus. Mensen zijn bang dat Nederland, zodra het beleid wordt versoepeld, zal worden overspoeld met migranten.'
'Nee, het is geen oplosbaar probleem', beaamt Nawijn. 'Er is geen meerderheid te vinden om de vreemdelingendetentie stop te zetten. Dan kun je het hele vreemdelingenbeleid wel opdoeken. Je hebt uitzetting gewoon nodig als instrument van de staat. Anders krijg je te veel problemen in de samenleving, zeker in de grote steden.
'Als we de detentiecentra stopzetten, dan denk ik dat we het afvoerputje van Europa worden. Kijk wat er nu in Griekenland gebeurt, of in de afgelopen jaren op Lampedusa. Dat zou je dan hier krijgen.'
'De alternatieven zijn goedbedoeld, maar ze zijn naïef'